ਉਹ ਸੱਚਾਈਆਂ ਜੋ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਿਧਾਰਥ ਨੇ ਦੇਖੀਆਂ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਰੋਜ਼ ਦੇਖ ਕੇ ਵੀ ਅਣਦੇਖਿਆ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ
ਜਾਣ-ਪਛਾਣ: ਇੱਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਜਿਸਨੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ? ਉਹ ਸੱਚਾਈਆਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਹਰ ਪਲ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਪਰ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਵੀ ਅਣਦੇਖਿਆ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਇੱਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ, ਜਿਸਨੇ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਚਾਈਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਦਲ ਗਈ।
ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਿਧਾਰਥ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਹਰ ਦੁੱਖ, ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਬੁਢਾਪੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਸੱਚਾਈ ਉਸਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਵੈਰਾਗੀ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਿਧਾਰਥ ਨੇ ਮਹਿਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇਖੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉਹ ਤਿੰਨ ਸੱਚ ਦੇਖੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਬਣਨ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਲੇਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸਬਕਾਂ ‘ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਰੋਜ਼ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਕਦੇ ਸਮਝਦੇ ਨਹੀਂ।
1. ਪਹਿਲਾ ਸਬਕ: ਆਮ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਛੁਪਿਆ ਅਸਾਧਾਰਣ ਸੱਚ
ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਿਧਾਰਥ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰਥੀ ‘ਚੰਨਾ’ ਨਾਲ ਰੱਥ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਤਿੰਨ ਅਜਿਹੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇਖੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਉਸਨੇ ਕਦੇ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਦਰਦ ਨਾਲ ਤੜਫਦੇ ਇੱਕ ਬਿਮਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਝੁਰੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ਚਿਹਰੇ ਅਤੇ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਕਮਰ ਵਾਲੇ ਬੁੱਢੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ (ਅਰਥੀ) ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਲੋਕ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।
ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਉਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਚੰਨਾ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੀ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ, ਇਹ ਬੁਢਾਪਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਮੌਤ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ?” ਚੰਨਾ ਨੇ ਝਿਜਕਦੇ ਹੋਏ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਅਟੱਲ ਸੱਚਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਬਚ ਸਕਦਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਝੰਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਉਸਨੂੰ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਉਸਦਾ ਚੈਨ ਖੋਹ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸਿਧਾਰਥ ਦੀ ਹੈਰਾਨੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ, ਉਹ ਅਸੀਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਾਡੀ ਆਦਤ ਨੇ ਸੱਚਾਈ ਉੱਤੇ ਪਰਦਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਅਰਥੀਆਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਾਡੇ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਿਧਾਰਥ ਲਈ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਾਰ ਦੇਖ ਕੇ ਵੀ ਅਣਜਾਣ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।
ਸਿਖਾਣ ਤੇ ਆਇਆ ਤੇ ਮੁਰਦਾ ਵੀ ਸਿਖਾ ਗਿਆ, ਬਿਮਾਰ ਵੀ ਸਿਖਾ ਗਿਆ, ਉਹਨੂੰ ਬੁੱਢਾ ਵੀ ਸਿਖਾ ਗਿਆ… ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਬੇਜਾਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੀ ਸਿਖਾ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤੇ ਜਿਹਨੇ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖਣਾ ਉਹਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬੈਠਾ ਰਵੇ ਉਹਨੇ ਜਿਉਂਦੇ ਤੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖਣਾ।
2. ਦੂਜਾ ਸਬਕ: 12 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਦੱਸ ਕੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਦੂਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ
ਜਦੋਂ ਸਿਧਾਰਥ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ 12 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਯਸ਼ੋਧਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਉਹ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਕੋਈ ਮਾਮੂਲੀ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ 12 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਪਾਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ “ਗੱਲ” ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਫਸ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ 12 ਸਾਲ ਰੋਂਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਮਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ। ਉਸਦੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਸਿਧਾਰਥ ਉਸਨੂੰ ਛੱਡ ਗਏ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਦੱਸੇ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।
ਜਦੋਂ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਖੁਦ ਉਸਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ‘ਤੇ ਭਿਖਸ਼ਾ ਮੰਗਣ ਗਏ ਤਾਂ ਯਸ਼ੋਧਰਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦਰਦ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿਧਾਰਥ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੰਨਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਹਾਨ ਮਕਸਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਤਿਆਗ ਬਾਰੇ ਘੱਟ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਵੱਧ ਹੈ। ਯਸ਼ੋਧਰਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ:
ਨਰਾਜ਼ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਆਂ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸ ਕੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਗਏ? ਇੰਨੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਮਝ ਲਿਆ? ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸਾਥਣ ਸੀ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਦੇ… ਮੈਂ ਕਦੇ ਨਾ ਰੋਕਦੀ, ਮੈਂ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਭੇਜਦੀ। ਤੁਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਦੱਸੇ ਗਏ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਕਰਕੇ ਦੁੱਖ ਹੈ।
3. ਤੀਜਾ ਸਬਕ: ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਅਤੇ ਮਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ
ਯਸ਼ੋਧਰਾ ਦੇ ਅੰਦਰ 12 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਗੰਢ ਬੱਝੀ ਹੋਈ ਸੀ—ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦਰਦ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰੀ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਗੰਢਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪਰ ਯਸ਼ੋਧਰਾ ਦਾ 12 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਦਰਦ ਅਤੇ ਗੁੱਸਾ ਉਸੇ ਪਲ ਪਿਘਲ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ, ਜੋ ਹੁਣ ਇੱਕ ਗਿਆਨਵਾਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸਨ, ਨੇ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਲਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦੇ।” ਇੱਕ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਇਹ ਨਿਮਰਤਾ ਭਰਿਆ ਕਾਰਜ ਉਸ ਗੰਢ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ ਜੋ 12 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬੱਝੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸੇ ਪਲ ਉਸਦਾ ਮਨ ਪਿਘਲ ਗਿਆ। ਮਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਣਾ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ।
ਇਹੀ ਮਾਫ਼ੀ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ। ਜਿਸ ਮਨ ਵਿੱਚ 12 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਗੰਢ ਬੱਝੀ ਸੀ, ਉਸੇ ਮਨ ਨੇ ਮਾਫ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਖਜ਼ਾਨਾ, ਆਪਣਾ ਪੁੱਤਰ ਰਾਹੁਲ, ਭਿਖਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਫ਼ੀ ਨੇ ਨਫ਼ਰਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਭਰੋਸੇ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਈ।
ਸਿੱਟਾ: ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ “ਅਰਥੀ” ਕਦੋਂ ਦੇਖਾਂਗੇ?
ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਿਧਾਰਥ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਤਿੰਨ ਡੂੰਘੇ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ: ਆਮ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ, ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ, ਅਤੇ ਮਾਫ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਜੋ ਸਾਲਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਭਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਸਿਧਾਰਥ ਨੂੰ ਬੁੱਧ ਬਣਨ ਲਈ ਇੱਕ ਅਰਥੀ ਦੇਖਣੀ ਪਈ। ਅਸੀਂ ਰੋਜ਼ ਅਣਗਿਣਤ ਅਰਥੀਆਂ, ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਬੁਢਾਪੇ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਝਾਤ ਮਾਰਨ ਲਈ ਹੋਰ ਕਿਸ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਹੈ?