ਇਹ ਚੰਦਰਬੰਸੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਰਾਜਾ ਮਲਕੀਰ ਸੀ । ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦਲੀਪ ਦੀ ਬੰਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ । ਇਸ ਬੰਸ ਦੇ ਰਾਜੇ ਸੈਨਪਾਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਹੋਰ ਜਾਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਾਇਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਇਕ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਘੁੰਮਣ ਰਖਿਆ ਸੀ । ਸੈਨਪਾਲ ਰਾਜੇ ਦੇ 22 ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਕਈ ਰਾਣੀਆਂ ਸਨ । 20 ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵੇਂ 20 ਜੱਟ ਗੋਤ ਘੁੰਮਣ, ਔਜਲੇ, ਤੱਤਲੇ ਆਦਿ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੋ ਗਏ । ਫਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਘੁੰਮਣ ਆਪਣਾ ਇਲਾਕਾ ਮੁਕਿਆਲਾ ਛੱਡ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜੰਮੂ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦ ਹੋਏ । ਫਿਰ ‘ਮਾਝੇ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ । ਮਾਝੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਘੁੰਮਣ ਸਿਆਲਕੋਟ, ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਤੱਕ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।
ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਿੱਚ ਵੀ ਘੁੰਮਣਾਂ ਦੇ ਕਈ ਪਿੰਡ ਸਨ । ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਘੁੰਮਣ ਆਪਣੇ ਸਿੱਧ ਦੁਲਚੀ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸੰਗਰੂਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਘੁੰਮਣ ਆਪਣੇ ਸਿੱਧ ਦਾਦੂ (ਕਾਲਾ) ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੀ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਾ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸਮਾਧ ਹੈ । ਹੋਰ ਜੱਟਾਂ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮਣ ਵੀ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਸਮੇਂ ਜੰਡੀ ਵਢਣ ਤੇ ਬੱਕਰੇ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇਣ ਦੀ ਰਸਮ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਘਾਹ ਦਾ ਦੇਵਤਾ ਬਣਾਕੇ ਉਸਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮਾਝੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ ਸਿੱਖ ਬਣ ਗਏ ਸਨ । ਮਸੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਘੁੰਮਣਾ ਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਮ ਰਵਾਜ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ।
ਸੰਤ ਵਿਸਾਖਾ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਘੁੰਮਣ ਜੱਟ ਸੋਲੀਆਂ ਬੰਸ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ । ਇਹ ਗੜ੍ਹ ਮੁਕਤੇਸਵਰ ਤੇ ਗੜ੍ਹ ਕੇਸਰ ਤੋਂ ਸੁਨਾਮ, ਢੋਡਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਏ ਫਿਰ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਏ । ਘੁੰਮਣ ਜੱਟ ਜਿੰਜੂਆ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਵਿਚੋਂ ਸਮਝਦੇ ਹਨ । ਜੱਟ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਆਬਾਦ ਹਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਜਾਂ ਘੁਮਾਣ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਪਿੰਡ ਹਨ । ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਿੜ੍ਹਬਾ ਦੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਘੁਮਾਣ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮੁੱਗਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬੈਰਸੀਆਣਾ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।
ਬਾਬਾ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਮਹਾਨ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਵੀ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ । ਉਹ ਸਿਰ ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖਕੇ ਦਿੜ੍ਹਬਾ ਤੱਕ ਮੁੱਗਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਰਹੇ । ਦਿੜ੍ਹਬਾ ਵੀ ਘੁਮਾਣਾ ਦਾ ਪਿੰਡ ਹੈ ।
ਇਕ ਘੁੰਮਣ ਪਿੰਡ ਦੋਰਾਹੇ ਦੇ ਪਾਸ ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਇਕ ਘੁੰਮਣ ਪਿੰਡ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਇਕ ਘੁੰਮਣ ਕਲਾਂ ਪਿੰਡ ਬਠਿੰਡੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ । ਮਾਨਸਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਘੁਮਣ ਕਲਾਂ ਤੇ ਘੁਮਣ ਖੁਰਦ ਦੋ ਪਿੰਡ ਹਨ । ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਾਕੂ ਵਾਲਾ ਤੇ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸੂਲਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਘੁੰਮਣ ਗੋਤ ਦੇ ਕਾਫੀ ਘਰ ਵਸਦੇ ਹਨ । ਮਾਲਵੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਘੁੰਮਣ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਕਾਫੀ ਹਨ । ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਘਟ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦੁਆਬੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤੇ ਮਾਝੇ ਵਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ । ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਕਲਾਂ ਤੇ ਘੁੰਮਣ ਖੁਰਦ ਦੇ ਪਿੰਡ ਘੁੰਮਣ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਿੰਡ ਹਨ । ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਅਜਨਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਘੁੰਮਣ ਬਰਾਦਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਹਨ । ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹਨ ।
14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ 1332 ਈਸਵੀਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਘੁੰਮਣ ਜੱਟ ਸਖ਼ਤ ਔੜ ਲਗਣ ਕਾਰਨ ਦੁਆਬੇ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਛੱਡ ਕੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਨਾਮ ਦੇਵ ਦੀ ਕੁਟੀਆ ਪਾਸ ਆ ਗਏ ਸਨ । ਸੰਤ ਨਾਮਦੇਵ ਦੀ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨਾਲ ਉਥੇ ਹਰਿਆਵਲ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਛਪੜੀ ਵੇਖ ਕੇ ਨਵਾਂ ਪਿੰਡ ਘੁੰਮਣ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ । ਸੰਤ ਨਾਮਦੇਵ ਦਾ ਜਨਮ 1270 ਈਸਵੀ ਤੇ ਮੌਤ 1350 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ । ਸੰਤ ਨਾਮ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ 18 ਸਾਲ ਨਵੇਂ ਆਬਾਦ ਹੋਏ ਘੁੰਮਣ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਸਨ । ਘੁੰਮਣ ਗੋਤ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਜੱਟ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜਲੰਧਰ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਨ । ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਘੁੰਮਣ ਜੱਟ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਏ ਸਨ । ਮਾਲਵੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਘੁੰਮਣ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਸੰਗਰੂਰ, ਪਟਿਆਲਾ, ਮਾਨਸਾ, ਬਠਿੰਡਾ ਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਵਸਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਲੋਕ ਮਿਹਨਤੀ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਹਨ । ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਪਿੰਡ ਉਗੋਕੇ ਦਾ ਘੁੰਮਣ ਜੱਟ ਸੀ । ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣਾਂ ਦੇ ਬਾਰਾਂ ਪਿੰਡ ਸਨ । 1881 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 31427 ਸੀ । ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਘੁੰਮਣ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟ ਕੇ ਕੇਵਲ 28% ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ । ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਘੁੰਮਣ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਹਨ । ਘੁੰਮਣ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਆਏ ਸਨ । ਘੁੰਮਣ ਸਿਆਣੇ ਤੇ ਸੰਜਮੀ ਜੱਟ ਹਨ । ਇਹ ਇੱਕ ਉੱਘਾ ਗੋਤ ਹੈ । ਲੇਖਕ ਇਲਿਆਸ ਘੁੰਮਣ ਤੇ ਤਰਲੋਕ ਮਨਸੂਰ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਘੁੰਮਣ ਜੱਟ ਹਨ ।
