ਵਿਰਕ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੇ ਵੱਡਾ ਗੋਤ ਹੈ । ਇਹ ਸ਼ੱਕ ਬੰਸੀ ਜੱਟ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਦਾ ਨਾਮ ਵਿਰਕ ਹੀ ਸੀ । ਵਿਰਕ ਜੱਟ ਬੜੇ ਖਾੜਕੂ ਤੇ ਦਲੇਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ‘ਬੁਰੇ’ ਵੀ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਖਾ ਗੋਤਰ ਹੈ । ਸਰ ਇੱਬਟਸਨ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਪੁਸਤਕ ‘ਪੰਜਾਬ ਕਾਸਟਸ’ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਨਹਾਸ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ । ਮਿਨਹਾਸ ਰਾਜਪੂਤ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱਟ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਮਿਨਹਾਸ ਰਾਜਪੂਤ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਿਨਹਾਸ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ । ਵਿਰਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਜੰਮੂ ਨੂੰ ਛੱਡਕੇ ਅੰਮਿ੍ਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਘੁਚਲੀ 73 ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਵਸਿਆ ਸੀ । ਉਸਦਾ ਸੰਬੰਧ ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇਰੇ ਨੇ ਮਾਝੇ ਦੇ ਗਿੱਲ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਪਾ ਲਈ । ਇਸ ਦੀ ਗਿੱਲ ਪਤਨੀ ਤੋਂ ਵਿਰਕ, ਵਰਣ ਤੇ ਦਰਿਗੜ ਹੋਏ ਸਨ । ਵਿਰਕ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਮਲਨਹੰਸ ਨੂੰ ਵਡੇਰਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਪਾਸ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਸੀ । ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਸੂਰਜ ਹੰਸ ਦਾ ਜੰਮੂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ । ਰਾਜੇ ਮਲਨਹੰਸ ਦੇ 12 ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਬੰਸ ਨੂੰ ਹੀ ਮਿਨਹਾਸ ਰਾਜਪੂਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਿਰਕ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਬੰਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ । ਵਿਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਲਾਹੌਰ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਤੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਗਏ ਸਨ । ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ 132 ਪਿੰਡ ਸਨ । 1881 ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕ ਜੱਟ 15944 ਸਨ ਅਤੇ ਵਿਰਕ ਰਾਜਪੂਤ 6871 ਸਨ । ਲਾਹੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕ ਜੱਟ 6164 ਸਨ । ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਨ । ਦਰਿਆ ਚਨਾਬ ਦੇ ਤਿੰਨੋਂ ਕੰਢਿਆਂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰਕ ਜੱਟ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦ ਸਨ । ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ । ਵਿਰਕਾਂ ਨੂੰ ਚੋਰ, ਡਾਕੂ ਤੇ ਲੜਾਕੂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਵਿਰਕ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਵੀ ਚੋਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆਏ ਬੰਦੇ ਦੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਵੀ ਕੁਝ ਅਸੂਲ ਸਨ । ਵਿਰਕ ਜੱਟ ਵਰਣ ਤੇ ਦਰਿਗੜ ਜੱਟਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ । ਬਾਬਾ ਵਿਰਕ ਕਿਸ ਸਮੇਂ ਹੋਇਆ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਚਾਰ ਹਨ
ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਮਰਾਸੀ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਰਕ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ ਸਨ । ਕੇਵਲ ਅੰਗਿਆਰੀ ਦੀ ਬੰਸ ਹੀ ਬਹੁਤੀ ਵਧੀ ਫੁੱਲੀ । ਇਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਵਿਰਕ ਗੋਤ ਆਮ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੋਇਆ । ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਮਿਰਾਸੀ ਆਮ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ‘ਵਿਰਕ ਰਾਜਾ, ਜੱਦ ਅੰਗਿਆਰੀ ਦੀ ਕਾਇਮ’, ਬਾਬੇ ਵਿਰਕ ਨੇ ਦੋ ਵਿਆਹ ਕਰਾਏ ਸਨ । ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਝਿੱਡੂ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਝੰਡੀਰਾਂ ਦੀ ਧੀ ਸੀ । ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਸਿੱਧੂਆਂ ਦੀ ਧੀ ਸੀ । ਪਹਿਲੇ ਵਿਆਹ ਵੇਲੇ ਬਾਬਾ ਵਿਰਕ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ, ਉੱਧਰਸੈਨ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਝੰਡੀਰਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਨਵਾਂ ਘੁਚਲੀ ਪਿੰਡ ਵਸਾਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ । ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਰਕ ਨੇ ਦੂਜੀ ਸ਼ਾਦੀ ਸਿੱਧੂ ਚੌਧਰੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਕੀਤੀ ।
ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਵਿਰਕਾਂ ਨੂੰ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮੰਨਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਗਲਤ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਸਿੱਧੂ ਵੀ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ । ਜੇ ਵਿਰਕ ਭੱਟੀ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਵਿਰਕ ਸਿੱਧੂਆਂ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਕਿਉਂ ਪਾਉਂਦਾ । ਵਿਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਸਦੇ ਸਨ । ਮਾਲਵੇ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ । ਬਠਿੰਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਰਕ ਕਲਾਂ, ਵਿਰਕ ਖੁਰਦ, ਚੰਨੂੰ ਆਦਿ ਦੇ ਵਿਰਕਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਭੱਟੀ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਰਕ ਕਲਾਂ ਤੇ ਚੰਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਪਿਛੋੜ ਚੂਹੜਕਾਣਾ ਪਿੰਡ ਸੀ । 1947 ਈਸਵੀਂ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਦੌਲੀ ਮਿਰਾਸੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਪਿੰਡ ਚੰਨੂੰ ਨੂੰ ਦੱਸੀ ਸੀ । ਦੌਲੀ ਮਿਰਾਸੀ ਦਾ ਪਿੰਡ ਵਿਰਕ ਕਲਾਂ ਹੀ ਸੀ । ਉਹ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਹੀ ਮਿਰਾਸੀ ਸੀ ।
ਵਿਰਕ ਕਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰਕ ਚੂੜਕਾਣੇ ਵਿੱਚੋਂ (1713) ਈਸਵੀ ਦੇ ਲੱਗਭਗ ਫਰਖਸੀਅਰ ਦੀ ਗਸ਼ਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਧੱਕੇ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਪਾਸ ਇਸ ਰੋਹੀ ਬੀਆਬਾਨ ਤੇ ਜੰਗਲੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬਠਿੰਡੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਨਵਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿਰਕ ਵਸਾਕੇ ਇਥੇ ਹੀ ਸੰਤ ਮਸਤਰਾਮ ਪਾਸ ਹੀ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਵਿਰਕ ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ । ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਕ ਵਿਰਕਾਂ ਪਿੰਡ ਹੈ । ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਬਿਰਕ ਪਿੰਡ ਹੈ । ਦੁਆਬੇ ਤੇ ਮਾਲਵੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਰਕ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏਂ ਸਨ । ਫ਼ਰਖਸੀਅਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸੰਦਲਬਾਰਾ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਅਹਿਮਦਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਲੁੱਟਮਾਰ ਕਰਕੇ ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਕਈ ਪਿੰਡ ਉਜਾੜ ਦਿੱਤੇ ਸਨ । ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਰਸਮ ਰਵਾਜ ਵੀ ਆਮ ਜੱਟਾਂ ਵਾਲੇ ਹੀ ਸਨ । ਵਿਆਹ ਵੇਲੇ ਜੰਡੀ ਵੱਢਣਾ, ਬੱਕਰੇ ਜਾਂ ਛੱਤਰੇ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣਾ, ਸੀਰਾ ਤੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇਣਾ ਆਦਿ ਸਨ । ਜਾਇਦਾਦ ਪਗੜੀ ਵੰਡ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।
ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਪਰੋਹਤ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਿਰਾਸੀ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਵਿਰਕ ਵਰਣ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕ, ਵਰਣ ਤੇ ਧਰੰਗਤ ਤਿੰਨਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਬੰਸ ਕਾਫੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੀ ਸੀ । ਬਾਬੇ ਅੰਗਿਆਰੀ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਬਾਲਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਰਬੀਰ ਤੇ ਹਿੰਮਤੀ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਆਬਾਦੀ ਕੀਤੀ । ਬਾਲੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਜਾਊ, ਜੋਪਰ ਤੇ ਬੱਛਰਾਏ ਦੀ ਬੰਸ, ਤਿੰਨ ਸ਼ਾਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਗਈ । ਹੁਣ ਵਿਰਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਮੂੰਹੀਆਂ ਤੇਰਾਂ ਬਣ ਗਈਆਂ ਹਨ ।
ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭੱਟੀ, ਖਰਲ ਤੇ ਸਿਆਲ ਆਦਿ ਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਲੜਾਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ । ਵਿਰਕ ਵੀ ਲੜਾਕੂ, ਬਦਲਾਖੋਰ, ਅੱਖੜ ਤੇ ਘੈਂਟ ਜੱਟ ਸਨ । ਜੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਇਕ ਬੰਦਾ ਮਾਰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਵਿਰਕ ਵੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ 20 ਬੰਦੇ ਮਾਰਦੇ ਸਨ । ਜੇ ਉਹ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਇਕ ਡੰਗਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਵਿਰਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਡੰਗਰ ਮਾਲ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਵਿਰਕਾਂ ਤੇ ਮਾੜੇ ਦਿਨ ਵੀ ਆਏ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਦਿਨ ਵੀ ਆਏ ਪਰ ਵਿਰਕਾਂ ਨੇ ਹਿੰਮਤ ਤੇ ਹੌਂਸਲਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਸੀ । ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਉਜਾੜੇ ਤੇ ਅੱਗਾਂ ਲਾਈਆਂ । ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਰਕ ਫਿਰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ 84 ਪਿੰਡ ਰੋਕ ਲਏ । 1731 ਈਸਵੀ ਤੋਂ 1808 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਵਿਰਕਾਂ ਪਾਸ ਰਿਹਾ । 1808 ਈਸਵੀਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਸਮਝੌਤੇ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਤੇ ਕੁਝ ਪਿੰਡ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਿਰਕਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਲਏ । ਵਿਰਕ ਜੱਟ ਕਈ ਵਾਰ ਮਾਰ ਧਾੜ ਕਰਕੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਰਜਦੇ ਸਨ । ਵਿਰਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਬਘਿਆੜ ਹਨ । ਵਿਰਕ ਸ਼ੇਰ ਵੀ ਸਨ ਤੇ ਬਘਿਆੜ ਵੀ ਸਨ । ਦੁਸ਼ਮਣ ਵਿਰਕਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਟਲਦੇ ਸਨ । ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਰਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਗਈ ਸੀ । ਵਿਰਕ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਵਿਰਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ । ਨਨਕਾਣਾ ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀ । ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਰਕ ਸਿੱਖੀ ਵਲ ਖਿੱਚੇ ਗਏ ਸਨ । ਭਾਈ ਪਿਰਾਣਾ ਵਿਰਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੱਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੇ ਭਗਤ ਸਨ । ਇਹ ਚੱਕ ਰਾਮਦਾਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ । ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਵਿਰਕ ਜੱਟ ਸਨ । ਜੋ 1733 ਤੋਂ 1753 ਈਸਵੀਂ ਤੱਕ 20 ਸਾਲ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਆਗੂ ਤੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਰਹੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਹੀ ਵਿਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ । ਕੇਵਲ ਈਦੂ ਵਿਰਕ ਦੀ ਬੰਸ ਹੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣੀ ਸੀ । ਬਹੁਤੇ ਵਿਰਕ ਸਿੱਖ ਹੀ ਸਨ । ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੇ ਲੁੱਟ ਮਾਰ ਤੇ ਲੜਾਈਆਂ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਵਿਰਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਜਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਤੇ ਵਿਰਕ ਵਕੀਲਾਂ ਦੇ ਦਬਾਉ ਕਾਰਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਹੁਕਮ ਵਾਪਸ ਲੈਣਾ ਪਿਆ । ਹੁਣ ਵਿਰਕ ਜੱਟ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀਆਂ ਪਦਵੀਆਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਉੱਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਕਹਾਣੀਕਾਰ मी ।
ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਸਨ । ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕੈਤ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਸੌ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ 132 ਪਿੰਡ ਸਨ । ਇਹ ਵੱਡਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਪਿੰਡ ਚੂਹੜਕਾਣਾ, ਈਸ਼ਰਕਾ, ਵਰਨ, ਕਾਲੇਕੇ, ਝੱਬਰ, ਭਿੱਖੀ, ਗਰਮੂਲਾ, ਵਡੀ ਕੜਿਆਲ ਆਦਿ ਸਨ । ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ भूमिप धिंड ਹੰਬੋ, ਫੁਲਰਵੰਨ, ਮਹਿਲੀਆ ਵਿਰਕ, ਨੁਸ਼ਹਿਰਾ ਵਿਰਕਾਂ, ਚੱਕ ਰਾਮਦਾਸ, ਮੁਰੀਦਕਾ, ਭੰਡੋਰਵਾਲਾ, ਸ਼ੇਰੋਕਾ, ਡਾਚਰ, ਗਜਿਆਣ, ਸਲਾਰ, ਮਾਂਗਾ, ਜਾਤਰੀ, ਨਵਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿਰਕ, ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ, ਪਰੋਜ਼. ਜੈਚੱਕ ਮਾਲੋ ਕੀ ਟਿੱਬੀ ਆਦਿ ਸਨ ।
ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਮਾਲੋ ਕੀ ਟਿੱਬੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵੀ ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸਨ । ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਹੋਮਲੈਂਡ ਸੀ । ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਿੰਡ ਬਿਰਕਾਂ, ਵਿਰਕ ਕਲਾਂ, ਸਲੀਣਾ, ਚੁਹਾਣ ਕੇ, ਖਸਣ, ਬੀਰੋਵਾਲ, ਸੈਫਲਾਬਾਦ ਆਦਿ ਹਨ । ਸਿੰਘ ਪੁਰੀਏ ਵਿਰਕ ਸਰਦਾਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਨ ।
ਵਿਰਕ ਨਾਮ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਿੰਡ ਹਨ । ਸ਼ੇਖੂਪੁਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਾਮ ਬਿਰਕਗੜ੍ਹ ਸੀ । ਵਿਰਕ ਖੁਰਾਸਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਕਾਬਜ਼ ਰਹੇ । ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰੇ ਜੱਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਕੰਬੋ ਜਾਤੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਵਿਰਕ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਦਿ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਵੀ ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਰਕ ਜੱਟ ਕੰਬੋਆਂ ਦੀ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਕੇ ਕੰਬੋਜ਼ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਰਲਮਿਲ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜੱਟ ਬਰਾਦਰੀ ਨਾਲੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਸੰਬੰਧ ਤੋੜ ਲਏ ਹੋਣ । ਜਾਤੀ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਗੋਤ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦਾ । ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਾਲਵਾ, ਮਾਝਾ ਤੇ ਦੁਆਬਾ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕ ਜਾਂ ਬਿਰਕ ਨਾਮ ਦੇ ਕਈ ਪਿੰਡ ਹਨ ਜੋ ਵਿਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਹੀ ਆਬਾਦ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕ ਲਾਹੌਰ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ, ਮੁਲਤਾਨ, ਜਿਹਲਮ, ਝੰਗ, ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਤੇ ਬੰਨੂ ਤੱਕ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ।ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਵਿਰਕ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ, ਕਰਨਾਲ, ਕੈਥਲ ਤੇ ਸਿਰਸਾ ਆਦਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ।
1881 ਈਸਵੀਂ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕ ਜੱਟ 36416 ਸਨ ਪਰ 7118 ਵਿਰਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਗੋਤ ਰਾਜਪੂਤ ਵਿਰਕ ਦੱਸਿਆ ਸੀ । ਵਿਰਕ ਤੇ ਬਰਕ ਇੱਕੋ ਹੀ ਗੋਤ ਹੈ । ਵਿਰਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸਰਦਾਰ ਭਗਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਜ਼ਾਦ ਤੇ ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਲਿਖਤ ਪੁਸਤਕ ‘ਸਾਂਦਲਬਾਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ-ਵਿਰਕ ਅਤੇ ਹੋਰ, ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਸੰਸਾਯੋਗ ਪੁਸਤਕ ਹੈ । ਬੀ. ਐਸ. ਦਾਹੀਆ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਜਾਟਸ’ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣਾ ਜੱਟ ਕਬੀਲਾ ਮੰਨਦਾ ਹੈ । ਉਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਰਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 800 ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਸ਼ਕਸਤਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਆਏ ਹਨ । ਪਾਣਿਨੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਰਕ 500 ਪੂਰਬ ਈਸਵੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦ ਸਨ । ਵਿਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਖਾੜਕੂ ਸਨ। ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਖੇਤਰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿਰਕਾਂ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਘਰ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਇਰਾਨ ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਜੱਟ ਕਬੀਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਿਆਂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ। ਮਾਰਕੰਡੇ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਿਰਕਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਉੱਘੇ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਬਿਰਕ ਛੀਨੇ, ਸੰਧੂ, ਜਾਖੜ, ਤੋਮਰ, ਚੌਹਾਨ, ਬੱਲ ਤੇ ਕੰਗ ਆਦਿ ਸਨ । ਰਿਗਵੇਦਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਕਈ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦ ਸਨ । ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਮਗਰੋਂ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਤ ਹੋ ਗਏ । ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਬਦ ਨੌਵੀਂ ਤੇ ਦਸਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੋਇਆ । ਵਿਰਕ ਜੱਟ ਆਪਣਾ ਸੰਬੰਧ ਮਿਨਹਾਸ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ । ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ । ਮਿਨਹਾਸ ਰਾਜਪਤ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜੱਟ ਵੀ ਹਨ । ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਵਿਰਕ ਮਿਨਹਾਸ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਬਰਾਦਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ । ਮਿਨਹਾਸ ਜੱਟ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਬੀਲਾ ਹੈ । ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਕਬੀਲੇ ਸਕਿਥੀਅਨ ਜਾਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ । ਸਕਿਥੀਅਨ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਵੰਡਦੇ ਸਨ ।
ਅੱਜਕੱਲ ਵਿਰਕ ਜੱਟ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੋਨੇ-ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਵਿਰਕ ਜੱਟ ਉੱਤਰਾਂਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫੀ ਆਬਾਦ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਵੀ ਵਿਰਕਾਂ ਨੇ ਕਾਫੀ ਉੱਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਵਿਰਕ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜੱਟ ਕਬੀਲਾ ਹੈ । ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਵਿਰਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ । ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਵਿਰਕ ਸਿੱਖ ਹਨ । ਇਹ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਉਪਜਾਤੀ ਹੈ । ਵਿਰਕ ਸੂਰਜਬੰਸੀ ਹਨ। ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਮਿਰਾਸੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੰਸਾਵਲੀ ਬਾਬਾ ਮਨਹਾਸ ਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਜੀ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ । ਵਿਰਕਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਥੰਮ ਤੇ 12 ਮੂੰਹੀਆਂ ਹਨ । ਵਿਰਕ, ਕੰਗ, ਦਾਹੀਆ, ਵੈਨੀਵਾਲ, ਬੈਂਸ, ਮਾਨ, ਮੰਡ, ਮੈੜਜ਼ ਆਦਿ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜੱਟ ਕਬੀਲੇ ਹਨ । ‘ਜਾਟ ਇਤਿਹਾਸ’ ਦੇ ਲੇਖਕ ਸ੍ਰੀਮਦ ਅਚਾਰੀਆ ਸ਼੍ਰੀ ਨਿਵਾਸ ਅਚਾਰੀਆ ਮਹਾਰਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਹਿਰਕਾਨੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੀ ਬਰਿਕਾਂ ਦਾ ਮੂਲਵਾਸ ਸੀ । ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਬਿਰਕਾਲੀ ਸੀ । ਇਹ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਇਰਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਸਦੇ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਕ ਨਦੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਵਿਰਕ ਮਹਾਨ ਜਾਤੀ ਹੈ ।
